Czego możemy nauczyć się dziś od Mikołaja Kopernika, twórcy teorii heliocentrycznej? – Mówienia tego, co myślimy – uważa dziewięcioletni Kacper, który wziął udział w „przyjęciu urodzinowym” wybitnego astronoma zorganizowanym przez Strefę Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności przy ANSŁ w Łomży. Ta rodzinna impreza popularnonaukowa zgromadziła w murach uczelni tłumy gości: dzieci oraz ich opiekunów. Były eksperymenty, quizy i prawdziwy tort urodzinowy na 550. rocznicę urodzin Nicolaus Copernicus Thorunensis.
Nie posiadał teleskopu, a jednak przeprowadzone przez niego obserwacje nieba i matematyczne obliczenia zrewolucjonizowały naukę. Kwadrant, astrolabium sferyczne i trójkąt paralaktyczny były przyrządami, za pomocą których dokonywał pomiarów. Był prawnikiem (doktorem prawa), lekarzem, ekonomistą, dyplomatą, kartografem, zarządcą majątku kościelnego – astronomia była bardziej jego hobby niż główną domeną działalności, ale to ona przyniosła mu sławę i szacunek, nawet pięć i pół wieku po jego narodzinach. W historiografii przyjmuje się, że Kopernik urodził się w zamożnej rodzinie kupieckiej 19 lutego 1473 roku. Piotr Łopuszański, który jest autorem książki „Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza”, sądzi jednak, że bardziej prawdopodobna jest data 1 marca, oczywiście ze względu na obowiązujący w czasach Kopernika kalendarz juliański. Zorganizowane przez łomżyńskie minicentrum nauki SOWA przyjęcie urodzinowe wybitnego astronoma jest bliższe tej drugiej daty. Przyszły na nie tłumy dzieci, wśród nich: Kacper, Julka, Krysia, Zosia i Franek.
Dzieciom podobały się eksperymenty przygotowane przez animatorki SOWA, Klaudię Barwińska i Angelikę Obrycką, quizy wiedzy o życiu astronoma i kosmosie. – W przyszłości chciałabym postawić swoją nogę na Księżycu – mówiła ośmioletnia Julka, która rozważa, czy poprosić swoich rodziców o zakup teleskopu. O rok młodsza Krysia wie, że Mikołaj Kopernik „był astronomem i zajmował się kosmosem”. Jej dziesięcioletniej siostrze, Zosi, najbardziej w prowadzonym przez uczelnię minicentrum nauki podobał się piasek kinetyczny. A co wie o Koperniku? – Mieszkał w Olsztynie na zamku, ale także w Toruniu. Był autorem hipotezy, że planety krążą wokół słońca – mówiła Zosia. Dziewczynka wie także, że Kopernik zajmował się ekonomią. – Wiem, czym jest inflacja. To sytuacja, gdy z pieniędzmi dzieje się coś bardzo niedobrego – komentowała rezolutna dziewczynka.
„Chociaż niezliczone są przyczyny upadku królestw, księstw i rzeczypospolitych, to moim zdaniem najgorsze są cztery: niezgoda, śmiertelność, jałowość ziemi i zły pieniądz” – to oczywiście cytat z Mikołaja Kopernika. Naukowiec w traktacie „Monetae cudendae ratio” (pol. „Sposób bicia monety”) dowodził, że zły pieniądz wypiera dobry, co współcześnie jest jednym z ważnych praw ekonomii, konkretnie prawem Kopernika-Greshama. Kopernik był zwolennikiem silnego pieniądza, nawoływał do ujednolicenia kwestii monetarnej w Prusach i Polsce oraz odebrania miastom prawa do bicia monety. Był de facto polskim teoretykiem inflacji. Kopernik uważał, że wartość monety powinna odpowiadać sile nabywczej kruszcu, który w niej się znajdował. I że nie należy bić monet o niskiej zawartości kruszcu szlachetnego, gdyż to „psuje pieniądz” i uderza w najuboższych (powodując drożyznę), a długofalowo prowadzi do upadku całego państwa.
Twórca teorii heliocentrycznej
Każde polskie dziecko wie, że Kopernik wstrzymał Słońce, a poruszył Ziemię. Dziewięcioletni Kacper uważa, że „Kopernik potrafił wyrazić swoje zdanie i to jest ten najważniejszy przykład, jaki warto z niego wziąć”.
Mikołaj Kopernik tworząc podstawy teorii heliocentrycznej podszedł do tematu dwutorowo: dokonał starannego przeglądu dostępnych teorii filozoficznych dotyczących budowy Układu Słonecznego oraz przeprowadził własne obliczenia matematyczne. Nie obyło się, jak to w życiu, bez błędu – astronom założył bowiem, że Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca po orbitach kolistych, a w rzeczywistości są to elipsy (odkrył to Kepler). Dzieło Kopernika „De revolutionibus orbium coelestium” (pol. „O obrotach sfer niebieskich”) burzyło porządek w naukach ścisłych ale także w filozofii i teologii. Astronom znał rewolucyjny potencjał swojego dzieła dlatego nie spieszył się z jego opublikowaniem. Szkic własnej pracy rozesłał do wąskiego grona zaprzyjaźnionych osób, a nad finalnym kształtem własnej teorii pracował przez długich 15 lat. Legenda głosi, że pierwszego wydrukowanego egzemplarza własnej książki Mikołaj Kopernik dotknął będąc już na łożu śmierci. Astronom zmarł w maju 1543 roku. Zostawił po sobie teorie, dokonania i ponadczasową potrzebę dociekania w nauce – prawdy.
Z tą potrzebą do Strefy Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności przyszedł sześcioletni Franek. Franek najlepiej i w pełni samodzielnie odpowiedział na pytania kosmoquizu. Z szesnastu pytań rozwiązał prawidłowo aż piętnaście. Nie wiedział tylko ile czasu światło słoneczne dociera ze Słońca do Ziemi (osiem minut). – W przyszłości chcę pracować w NASA w USA – mówił Franek. I pewnie tak będzie, bo o dalszych kierunkach odkrywania i eksploracji kosmosu zadecydują kolejne pokolenia, dla których Mikołaj Kopernik jest superbohaterem.
Podczas popularnonaukowej imprezy rozstrzygnięto konkurs plastyczny na najlepszą pocztówkę kosmiczną do Mikołaja Kopernika. Poziom nadesłanych prac był bardzo wysoki. W nagrodę zwycięzcy otrzymali drobne upominki oraz vouchery do Centrum Nauki Kopernik lub Planetarium w Warszawie.
Poniżej zestawienie nagrodzonych prac.
Kategoria wiekowa 6-8 lat
- Maja Potrzebka
- Maja Konopka
- Adam Berdzik
Kategoria wiekowa 9-12 lat
- Robert Zabielski
- Kinga Zgiet
- Filip Baczewski
Wyróżnienia I kategorii:
- Zofia Sametko
- Sabina Kulas
- Lena Żebrowska
- Dominika Olszewska
- Natalia Kotowska
- Kornelia Gacka
- Jerzy Jałowiecki
- Alessandra Aglio
Wyróżnienia II kategorii:
- Iga Ruchaczewska
- Gabriel Lutostański
- Przemysław Zgiet
- Maria Krużyńska
- Nikola Dudzińska
- Bartosz Kwiatkowski
