– Łacińska zasada „primum non nocere”, czyli „po pierwsze nie szkodzić”, nie dotyczy wyłącznie pacjenta, którego przyjmuję w swoim gabinecie, ale także jego nienarodzonych jeszcze wnuków. Stosując w odpowiedni sposób surowce roślinne możemy oddziaływać pozytywnie epigenetycznie na przyszłe pokolenia. Od nas, naszego stylu życia zależy, czy nasze wnuki urodzą się zdrowe, w jaki sposób przebiegać będzie ekspresja genów – przekonywała lekarka dr n. med. Justyna Stępkowska z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, podczas konferencji popularnonaukowej pt. Jakub Ignacy Waga - w 150. rocznicę śmierci autora „Flory polskiej”. Wydarzenie zgromadziło w Akademii Nauk Stosowanych w Łomży między innymi botaników, fitoterapeutów, osoby zaangażowane w ochronę unikalnych gatunków roślin przez zanikaniem z ekosystemu, pasjonatów krajowej flory i naturalnej medycyny.
Jakub Ignacy Waga urodził się w Grabowie niedaleko Łomży, jego dzieło przyrodnicze „Flora polska” zawiera opisy 1061 gatunków dziko rosnących krajowych roślin na terenie dawnego Królestwa Polskiego. W 2022 roku Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów ogłosiło Rok Jakuba Wagi i podjęło się spopularyzowania wiedzy na temat dokonań wybitnego botanika. Popularnonaukowa konferencja, która odbyła się a Akademii Nauk Stosowanych w Łomży przybliżyła odbiorcom postać Jakuba Wagi, ale przede wszystkim rzuciła światło, jak wygląda dorobek botanika w świetle współczesnych badań z zakresu botaniki oraz fitoterapii. Wydarzenie składało się z czterech paneli: panel wprowadzający zderzał przeszłość ze współczesnością badań naukowych i zastosowań roślin, panel historyczno-kulturowy przybliżał postać rodu Wagów, dwa pozostałe panele, botaniczny oraz zielarski otwierały naukową dyskusję.
Dziedzictwo przeszłości i kształtowanie przyszłości
Śladami Jakuba Wagi od lat podąża Teresa Grużewska z Muzeum Przyrody – Dwór Lutosławskich w Drozdowie. We „Florze polskiej” natrafiła na opis i miejsce występowania pięciornika skalnego w dorzeczu Narwi, nieopodal wsi Drożęcin. Gatunek ten był uważany za bardzo rzadki już w XIX wieku, czyli w czasach Jakuba Wagi, a współcześnie za ginący. Botaniczka z Drozdowa wyruszyła w wyprawę poszukiwawczą i na skarpie przy rzece, odnalazła roślinę. Dzięki jej staraniom pięciornik skalny został objęty ochrona czynną. Oznacza to, że botaniczka zebrała nasiona pięciornika, wysiała je w hodowli zachowawczej przy dworze Lutosławskich, a następnie nasadziła je w miejscu jego pochodzenia. Czy pięciornik skalny przetrwa polskie susze, dramatycznie niski poziom gruntowych wód słodkich? – Powinniśmy modlić się o deszcz – mówiła Teresa Grużewska. Dla niej nadzieją jest fakt, że na skarpie nieopodal Drożęcina odnalazła jedną siewkę pięciornika. Oznacza to, że jeden okaz rozsiał się bez ingerencji człowieka. Siłami natury.
Dr n. med. Justyna Stępkowska od lat leczy swoich pacjentów ziołami. – Zioła mają synergistyczne działanie, jeśli usprawniają pracę wątroby to poprawiają też kondycję skóry. Ich stosowanie wymaga wiedzy, doświadczenia, gdyż zioła działają na organizm człowieka wieloaspektowo – wyjaśniała lekarka. Jej zdaniem olbrzymim problemem współczesnej medycyny jest tzw. polifarmakoterapia, czyli stosowanie jednocześnie kilku leków, zwłaszcza przez osoby starsze, które mają wiele schorzeń. – Surowiec zielarski można dobrać tak, aby oddziaływał jednocześnie na kilka schorzeń, leczył nadciśnienie i wspomagał pracę serca – wyjaśniała dr n. med. Justyna Stępkowska. W swoim dorobku lekarza praktyka ma liczne przypadki wyleczenia pacjentów, którzy trafiają do niej po nieudanej terapii silnymi lekami. Przykład: dermatolog leczy rozległe zmiany skórne stosując maść ze sterydem, nieskutecznie. Po dwumiesięcznej fitoterapii pacjentka jest zdrowa. – Leczyć należy nie objawy choroby lecz jej przyczynę. W tym przypadku była to kandydoza przewodu pokarmowego, która dawała zmiany skórne u młodziutkiej pacjentki – wyjaśniała dr. n. med. Justyna Stępkowska. I dodawała, że w akademickim kształceniu medycznym w Polsce, brakuje bloków tematycznych poświęconych fitoterapii, a ona jest osobiście zaangażowana w popularyzację leczenia ziołami. Wiedzę wyniosła z rodzinnego domu, będąc lekarzem wykorzystuje ją tworząc optymalne schematy leczenia swoich pacjentów ziołami. Uważa, że to co było przedmiotem dawnej wiedzy naszych babć, powinno być naukowo zbadane i pragmatycznie stasowane w medycynie. – Łatwiej jest badać działanie leku, który ma jedną substancję czynną, niż surowiec zielarski, który tych substancji ma wiele i ich różnicowane stężenie w liściach, korzeniu, łodydze – wyjaśniała lekarka. Podkreślała, że na gruncie epigenetyki, czyli nauki o zmianie ekspresji genów, która nie wynika ze zmian pierwszorzędowej struktury DNA, udowodniono pozytywne działanie ziół. Epigenetyka pokazuje mechanizmy dziedziczenia pozegenowego. Zespół zmian poszczególnych genów jest dziedziczony i może być modyfikowany przez czynniki zewnętrzne, takie jak dieta, stres, palenie papierosów, nadużywanie leków. Upraszczając: od diety naszej babci, stylu jej życia, przeżytych traum, zależą nasze głębokie wzorce psychologiczne oraz predyspozycje do określonych chorób. A niektóre zioła, warzywa i przyprawy maja moc kreowania dobrych genów u naszych wnuków.
Zmiana paradygmatu
Profesor Iwona Wawer z Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, wyjaśniała, że liczba zarejestrowanych leków roślinnych w Polsce nie rośnie – to zaledwie 172 produkty. W Niemczech jest ich dwa tysiące. Jej zdaniem leki nowoczesnej fitoterapii muszą być przebadane klinicznie. Niestety badania są kosztowne, a dodatkowo niezwykle trudno je przeprowadzić. – Metody medycyny opartej na faktach (EBM), czyli badania pojedynczych związków, nie nadają się do badania ekstraktów roślinnych, które są bogatą mieszaniną związków bioaktywnych – wyjaśniała prof. Iwona Wawer. Leki powinny być naturalne czy syntetyczne? Zdaniem profesor Wawer w Europie XXI wieku ziół nie wystarczy dla całej populacji, gdyż poza rezerwatami przyrody brakuje naturalnych lasów, łąk. Konieczna jest masowa uprawa ziół, a Polska jest jednym z ich największych producentów. Najwięcej uprawiamy mięty, rumianku, waleriany, ostropestu, tymianku i dziurawca. – Nie powinniśmy ich eksportować tylko jako suszone surowce, ale także w postaci leków i suplementów diety – przekonywała profesor Wawer. Rolą naukowców jest opracowanie nowych leków i innowacyjnych produktów zielarskich. Najważniejsza jest jednak zmiana paradygmatu, że jeden lek to jeden związek bioaktywny. Powinniśmy tworzyć leki wielocelowe. Tak jak robi to natura dająca nam zioła, a każde z nich bogate w wiele substancji czynnych.
Wśród prelegentów konferencji był dr inż. Mirosław Angielczyk, potentat zielarski, popularyzator tematyki ziołolecznictwa oraz ochrony ekosystemu przed zanikaniem unikalnych gatunków ziół, właściciel firmy „Dary Natury”, obiektu agroturystycznego „Ziołowy Zakątek”, Podlaskiego Ogrodu Botanicznego, w którym rośnie około 1500 roślin leczniczych i aromatycznych, w tym 85 gatunków objętych ścisłą i 13 częściową ustawową ochroną. Miłość do ziół zaszczepiła w nim babcia. A swoją firmę zbudował od zera, zaczynając jako młody chłopiec od zbierania i sprzedaży ziół. – Dzięki temu, że wychowałem się w środowisku, gdzie mogłem słuchać opowieści o ziołach, zdobywałem unikalną wiedze, doświadczenie, mogłem zbudować swoją firmę. Poznałem historie dotyczące stosowania ziół od setek ludzi – mówił dr inż. Mirosław Angielczyk. – W tej chwili w Europie i na świecie badane są zioła od strony naukowej. Istnieją choroby, które trudno leczyć na poziomie medycyny akademickiej, a skuteczna w ich przypadku okazuje się fitoterapia. Moja ambicją jest weryfikacja na gruncie naukowym ludowej wiedzy zielarskiej.
